अब्दुल खान - २

एकदा अशीच गंमत झाली. हिवाळ्यात थंडीचा कडाका पडला होता. बाहेर बर्फाचे डोंगर साठले होते. हिमवृष्टीमुळे हायवेज बंद होऊन ट्राफिक जाम होणार असे वाटत होते. तशात मला भयानक सर्दी झाली होती. थोडी विश्रांती घ्यावी म्हणून ऑफिसातून लवकर घरी आलो. पहातो तर अब्दुलखान आपला घरी बसलेला! हिमवृष्टीचे लक्षण बघूनच त्याने सिक लीव्ह टाकली असावी. मी अंगावरचा बर्फ झटकत, खोकत-शिंकत, बाथरूम मध्ये गेलो. गरम शॉवर घेऊन बाहेर येईपर्यंत खानने कपाटातून बाटली काढून दोन ग्लासात दोन पेग तयार करून ठेवले होते. काही न बोलता त्याने एक ग्लास माझ्या हातात दिला. मी ही काही न बोलता तो तोंडाला लावला.
त्याच्या चेहर्‍यावर समाधान पसरलं..... मित्राची काळजी घेतल्याचं समाधान!!
पठाण हे मूलतः अतिकठोर आणि प्रसंगतः क्रूर असतात हे माझं स्टिरिओटाइप भंग पावलं होतं...
आम्ही दोघेही न बोलता खिडकीतून बाहेर चाललेलं हिमवादळाचं तांडव बघत आपापले ग्लास रिकामे करत राहिलो. तीनएक पेग संपवल्यानंतर तो म्हणाला,

"अब तेरे चेहरेपे रंग आया, सुलेशके बच्चे!!" मी हसलो...
"घरमें डबलरोटी है. मैने मेरे लिये गोश्त बनाया है. तुम क्या खाओगे?" त्याचा प्रश्न.
"अगर इनफ है तो मैं भी वही खाऊंगा"
तो गडगडाटी हसला, "गुड जोक!! लगता शराब तुम्हे घुमा रही है. लेकिन सच्ची बोलोना, कुछ बनायें तुम्हारे लिये?"
"नही, मैं सचमुच डबलरोटी-गोश्त खाऊंगा"
"अच्छा! तो ये बात है? अबे तू तो खाकर ही दिखा!! मेरी तर्फसे तुम्हे सौ डॉलर इनाम!!"
"ठीक है!" मी उठलो. दोन प्लेटस घेतल्या. दोन्हीतही गोश्त आणि पाव वाढून घेतला. एक प्लेट त्याच्या हातात दिली.

तो छद्मीपणे हसत माझ्याकडे पहात होता. जणू माझी मजल कुठपर्यंत जातेय याचा अंदाज घेत होता....
मी पावाचा तुकडा काढून गोश्तच्या रश्श्यात बुडवला. आता मी तो तोंडात घालणार इतक्यात अब्दुलखान कडाडला,

"अबे तेरा दिमाग फिर गया है क्या रे, काफीर?" त्याच्या ओरडण्यानेच मी दचकलो.
"क्यों? क्या हुवा?"
"अबे वो गोश्त है, बीफ!!"
"पता है!"
"अबे लेकिन तू तो हिन्दू है ना!"
"मतलब?"
"फिर गोश्त कैसे खाता है? बीफ खानेसे तेरा मजहब मिट नही जायेगा? ये ले तेरा सौ डॉलर, मगर ये गुस्ताखी मुझे नही करनी बाबा!!"

आता छद्मीपणे हसण्याची पाळी माझी होती...

"खानसाहब, आपको सचमुच लगता है की बीफ खानेसे मेरा हिन्दू मजहब खत्म हो जायेगा?"
"हमने तो ऐसाही सुना है, की हिन्दुओंको बीफ मना है, जैसे हम मुसलमानोंको पोर्क!! इसलिये हम पोर्क नही खाते!!"
"तो आप पाक मुसलमान है?"
"बिल्कुल! इसमें कोई शक है?"
"तो आप अभी शराब कैसे पीते थे मेरे साथ? क्या इस्लामको शराब मंजूर है?"
आता त्याच्या चेहर्‍यावर स्माईल उमटलं, नजर निवळली!! "वो बात अलग है!!"
"खानसाब, बुरा मत मानिये! मेरा मतलब ये रहा की उस उपरवाले को पाने के लिये खाने-पीने जैसी चीजोंपर पाबंदी लगानेकी जरूरत नही. और ना ही ऐसी चीजोंपर पाबंदी लगाकर उसको पाया जा सकता है"
"हां बाबा, सही है!" तो हसला...

पण त्याचं आश्चर्य विरलेलं नव्हतं. त्याने धडाधडा त्याच्या पाकिस्तानी मित्रांना फोन फिरवले. फोन स्पीकरवर लावून सगळ्यांना हेच सांगत होता,
"अरे भाई, हमे बचपनसे सिखाते आये है ना कि हिन्दू गोश्त नही खाते? वो मेरा रूममेट सुलेश है ना, वो तो गोश्त खाता है और उपरसे बोलता है कि मै फिरभी हिन्दू हूं"
आणि त्याचे सगळे पाकिस्तानी मित्रही चाट पडत होते. त्यांच्या प्रतिक्रिया ऐकुन आम्हाला इथे हसू आवरत नव्हते...

आपण जन्मभर उराशी बाळगलेले स्टिरिओटाईप्स किती पोकळ आणि फोल आहेत ते आता त्यांना कळत होतं.....

त्यानंतर त्याचे मित्रही कधी मी फोन उचलला तर मोकळेपणे माझ्याशी बोलायचे, घरी यायचे. येतांना माझ्यासाठी पाकिस्तानी खासियत खाऊ घेऊन यायचे. त्या प्रसंगानंतर अब्दुल खानवरचंही दडपण दूर झालं असावं. निरनिराळ्या विषयांवर आमच्या गप्पा व्हायच्या पण मुख्य विषय म्हणजे निरनिराळ्या देशांतले लोक इथे येऊन अमेरिकेला कसे 'चुत्या' बनवतात हा असायचा. तो शब्दही त्याला माहिती होता. एकदा आम्ही असेच गप्पा मारत बसलो होतो. विषय होता बिर्याणी! अर्थातच तो बोलत होता आणि मी ऐकत होतो. नुकतेच आम्ही एका इंडियन रेस्टॉरंटमध्ये जेवून आलो होतो. अब्दुल खान त्यांच्या बिर्याणीला शिव्यांची लाखोली वहात होता. त्या बिर्याणीच्या तुलनेत त्याच्या पेशावर मध्ये रेल्वे स्टेशनवर मिळणारी बिर्याणीसुद्धा किती चांगली असते ते सांगत होता!! पाकिस्तानातील निरनिराळ्या प्रांतात मिळणार्‍या बिर्याण्यांची खासियत वर्णन करत होता. बोलता बोलता नकळत म्हणाला,

"एक बात बताऊं सुलेश! इन लोगोंको अच्छी बिर्यानी बनाने क्यों नही आती पता है? ये इंडियाका बासमती राईस इस्तेमाल करते है! सस्ता होता है ना, इसलिये!! हमारे पाकिस्तान के इंडस बासमती राईसके जैसा राईस अलम दुनियामें पैदा नही होता." त्याच्या चेहर्‍यावरून अभिमान ओसंडत होता...

अनुभवाअंती माझंही तेच मत झालं आहे. भारताचा देशाभिमान वगैरे ठीक आहे पण पाकी सिंधूच्या खोर्‍यात होणार्‍या बासमतीला पर्याय नाही!! महाग असतो पण पैसा वसूल!!! जसा त्यांचा कोणताही आंबा आपल्या हापुसची बरोबरी करू शकत नाही तसा आपला बासमती त्यांच्या इंडस बासमती तांदळाशी मुकाबला करू शकत नाही!!!

बोलता-बोलता त्याची नजर माझ्या मनगटाकडे गेली...
"घडी नयी ली है क्या सुलेश!"
"नही तो! पुरानीही है!!"
"दिखा, दिखा!!" मी मनगटावरचं घड्याळ काढून त्याच्या हातात दिलं.
"बहुत बढिया है!" त्याने घड्याळ बारकाईने न्याहाळलं. डायलवरची अक्षरं वाचायचा प्रयत्न केला...
"हेच्...हेम्...टी...! ये क्या है?"
"हिंदुस्तान मशीन ऍन्ड टूल्स! घडी बनानेवाली कंपनीका नाम है!!"

त्याने तीक्ष्ण नजरेने माझ्याकडे पाहिले.

"तुम्हारा क्या मतलब, ये इंडियामें बनी है?"
"हां!! हिंदुस्तान मशीन ऍन्ड टूल्स, बंगलोरमें फॅक्टरी है"

अब्दुल खान एकदम गप्प झाला. बराच वेळ हातातल्या घड्याळाकडे बघत राहिला. नंतर घड्याळ माझ्या हातात देत गंभीरपणे स्वतःशीच बोलल्यासारखा म्हणाला,

"पाकिस्तान और इंडिया! दोनो एकसाथ इन्किलाब हुवे!! लेकिन तुम लोगोने कितनी तरक्की कर ली!! हम वहीं के वहीं रहें!! ऐसी खूबसूरत घडियां पाकिस्तानमें नही बनती!!!"
"लेकिन खानसाब, आपके पास इंडस राईस तो है!" मी त्याला खुलवण्याचा प्रयत्न केला. तो हसला...
"हां, इंडस राईस हमें भूखा नही रखेगा, चाहे टेक्नॉलॉजीमें हम कितनेंभी पीछे क्यों न रह जायें!!!" तो उपरोधिकपणे म्हणाला. मला त्याची वेदना जाणवली, मी विषय बदलायचा प्रयत्न केला. पण अब्दुलखान विषय सोडायला तयार नव्हता....

"तुम्हें पता है सुलेश, उस टाईमपर हमारे पठान लीडर गफ्फारखानने मांग की थी की जैसे ईस्ट और वेस्ट पाकिस्तान बनाया है वैसे नॉर्थ्-वेस्ट फ्रंटियरको अलग रखके उसे वेस्ट इंडिया बनाओ! लेकिन किसीने उनकी नही सुनी!! अभी शायद कभी कभी लगता है कहीं वे सही और हम गलत तो नही थे?"

मला काय बोलावे ते कळेना!! मग त्यानेच विषय बदलला,

"खैर! छोडो इन पुरानी बातोंको!! चलो कुछ इंडियन मूव्ही देखते है!! उस एरियामें तुम इंडियनोंका जवाब नही!! क्या एक-एक हिरॉईन है तुम्हारी, वल्ला!!" हाताची चारी बोटे ओठांना लावून हवेतल्या हवेत मुका घेत म्हणाला. मग आम्ही आपले कुठलातरी हिन्दी सिनेमा बघत राहिलो.....

त्याला हिंदी सिनेमे खूप आवडायचे! त्यातही प्रत्यक्ष सिनेमापेक्षा गाणी छायागीत सारखी बघायला आवडायची. या बाबतीत त्याची आणि माझी आवड सारखी होती.

"पूरी फिलम क्या देखनी, सबकी स्टोरी तो एकही होती है!!" हे त्याचं मत मला पूर्ण मान्य होतं!!! पण त्याची इतर काही काही मतं एकदम भन्नाट होती. एकदा काय झालं....

(क्रमशः)