जॉर्ज कॉल्डवेल - भाग ३

(पूर्वसूत्रः असं शिकता शिकता चार महिने कसे उलटले ते आम्हाला समजलंही नाही.... आणि दुसरा कसला विचार करायला जॉर्जने आम्हाला अवसर तरी कुठे ठेवला होता म्हणा!!
आणि मग एकदा ती वेळ आली....... काळरात्रीची भयाण वेळ.........)

आमच्या अंतिम परीक्षेचा दिवस येऊन ठेपला. खरं तर परीक्षा दुपारी बारा वाजता होती. आम्ही परीक्षेच्या हॉलमध्ये जाऊन बसलो होतो पण जॉर्जचा पत्ताच नव्हता.......

एक वाजता जॉर्ज उगवला. आमची नाराजी जाणून म्हणाला,
"मला माहीत आहे की मला यायला उशीर झालाय! पण तुम्ही काळजी करु नका. मी तुम्हाला अगदी भरपूर वेळ देणार आहे. असं बघा, मला हा पेपर सोडवायला तीन तास लागतील. आत्ता वाजलाय एक. मी तुम्हाला पाच तास, अगदी संध्याकाळी सहा वाजेपर्यंत वेळ देतो. मग तर झालं समाधान!"

आमचं समाधान व्हायच्याऐवजी पोटात खड्डा पडला. स्वतः जॉर्जला सोडवायलाच तीन तास लागणार म्हणजे तो पेपर किती कठीण असेल!!! प्रश्नपत्रिका वाचल्यावर आमची ती भीती खरी ठरली.....

जॉर्ज प्रश्नपत्रिका वाटून तिथून निघून गेला. पुढले पाच तास आम्ही त्या पेपराशी झुंजत होतो....
आम्ही म्हणजे सर्व इंटरनॅशनल विद्यार्थी!!! अमेरिकन पोरं-पोरी पहिल्या एका तासातच हताश होऊन पेपर फेकून निघून गेली होती......
त्यांनी बहुदा हा पेपर सोडवण्याऐवजी मॉलमध्ये नोकरी करणं पसंत केलं असावं! हो, त्यांच्यापाशी तो ऑप्शन होता! आमच्यापाशी दुर्दैवाने नव्हता....

सहा वाजून गेले तरी जॉर्ज परत आला नव्हता.....
आमचा पेपरही सोडवून पूर्ण झाला नव्हता....

अखेर रात्री आठ वाजता जॉर्ज उगवला....
"आर यू डन?" त्यानं विचारलं. आम्ही नकारार्थी मान डोलावली...
"ओके, मी तुम्हाला अजून अर्धा तास देतो. त्यानंतर तुमचा पेपर माझ्या ऑफिसच्या दाराच्या फटीतून आत सरकवा", राजा उदार झाला आणि अर्धा तास जास्त दिला.....

पण इथे सात तास झुंजून आमचे मेंदू इतके थकले होते की आणखी अर्ध्या तासात आम्ही काय नवीन उजेड पाडणार होतो? असो. यथावकाश आम्ही आमचे पेपर त्याच्या केबिनमध्ये सरकवून निघून गेलो...

त्या रात्री मला अजिबात झोप आली नाही. काही खायची वासना तर नव्हतीच! माझा पेपर पूर्ण सोडवून झाला नव्हता! माझाच काय पण कोणाचाच!!

आता भवितव्य काय? रात्रभर हेच विचार डोक्यात घोळत होते. या अभ्यासक्रमात आत्तापर्यंत अडिच-तीन वर्षे खर्ची घातलेली होती. मग आता अंतिम फळ काय? काहीच नाही?
आणि आता घरी काय कळवायचं? डिग्री न घेताच परत इंडियाला जायचं? पराभूत होऊन?
नाही, नाही, काहीही झालं तरी असं होऊ देणार नाही मी.....

डोळ्यासमोर एकदम त्या प्रयोगशाळेच्या बाहेर असलेले खड्डे चमकले! म्हणजे जॉर्ज अगदीच थट्टा करत नव्हता तर!!!
अगदी ते खड्डे कोणी वापरले नसतील पण त्या तोडीचा विचार अगदीच कुणा विद्यार्थ्याच्या मनात आलाच नसेल का?

छे, छे, काहीतरीच!!!

मनातले विचार मी झटकून टाकले. बेसिनकडे जाऊन तोंडावर नळाचं गार पाणी मारलं.....
लक्ष दुसरीकडे वेधण्यासाठी म्हणून टीव्ही लावला पण दोनच मिनिटांत वैतागून बंद केला.......
नुसतं पोटातच नव्हे तर सबंध शरीरात काहीतरी डुचमळत होतं.... हिंदकळत होतं...... बाहेर पडण्याची वाट शोधत होतं......
पलंगावर पाय पोटाशी घेऊन पडून राहीलो! अति-तणावाने ओकारी येण्याची वाट पहात.....

त्या रात्री पहाटसुद्धा खूप खूप उशीरा आली.....

दुसर्‍या दिवशी मला संध्याकाळपर्यंत काम होतं. कामात लक्ष नव्हतंच!! माझं काम झाल्यावर रात्री मी डिपार्टमेंटमध्ये जाउन पहातो तर जॉर्जने त्याच्या केबिनच्या दरवाजावर रिझल्ट चिकटवलेला होता. आम्ही पाच-सहा विद्यार्थीच असल्याने आमचे (अपूर्ण!) पेपर तपासायला त्याला एक दिवसही पुरला होता. रिझल्ट म्हणजे काय तर आमची नांवं आणि समोर पास/फेल लावलं होतं. त्याचबरोबर तुम्हाला तुमच्या रिझल्टबद्दल चर्चा करायची असल्यास अपॉइंटमेंटचे टाईम-स्लॉटही दिले होते....

अरे हो, सांगायचं राहिलंच!! मी पास झालो होतो!! कसा ते देवालाच माहीत!!!!

मी, तो चिनी मुलगा आणि ती कोरियन मुलगी एव्हढे पास!! बाकी सगळ्यांची दांडी उडाली होती....

सर्वप्रथम मी काय केलं असेल तर धावतच बाथरूममध्ये गेलो आणि भडाभडा ओकलो......सगळं टेन्शन आता बाहेर पडत होतं.....

माझ्या अपॉइंटमेंटच्या वेळेस मी जॉर्जच्या ऑफिसात गेलो. त्याने माझं स्वागत केलं. समोरच्या खुर्चीवर बसवलं. पास झाल्याबद्दल माझं अभिनंदनही केलं....

"तुला तुझ्या पेपरबद्दल काही प्रश्न विचारायचेत का?" तो मृदुपणे म्हणाला. माझी भीड चेपली.
"नाही म्हणजे मला एकच विचारायचं होतं की तुम्ही या पेपरांमध्ये पास-फेल ठरवतांना काय निकष वापरले?" मी शक्य तितक्या डिप्लोमॅटिकली विचारलं. पण तो जॉर्ज होता, माझ्यासारखे अनेक विद्यार्थी त्याने पचवले होते, माझ्या प्रश्नाचा रोख त्याच्या झट्कन ध्यानी आला....
"तुला असं विचारायचय ना की तुम्हा सर्वांचे पेपर अपूर्ण असूनही तुम्ही तिघं पास का अणि बाकीचे फेल का?"
"जवळ जवळ तसंच"
"असं बघ, हा पेपर इतका कठीण होता की मलाही सर्व प्रश्नांची अचूक उत्तरं आली नसती! मी तुम्हाला शिकवल्यापैकी काहीच इथे डायरेक्टली विचारलेलं नाहीये. पण तुम्ही वर्गात जे शिकलांत त्याचा वापर करून, एप्लीकेशन करून हा पेपर सोडवायचा तुमचा प्रयत्न किती सफल होतोय ते मला बघायचं होतं. उद्या तुम्ही बाहेरच्या जगात जाल तेंव्हा तुम्हाला आपापल्या क्षेत्रामध्ये या ज्ञानाचा वापर करून प्रश्न सोडवावे लागतील. नुसतं शिकण्याला महत्त्व नाही, त्या ज्ञानाच्या ऍप्लीकेशनला महत्त्व आहे."

"पण जॉर्ज, मग आता या फेल झालेल्या लोकांचं काय?" जणु काही मी त्यांचा वकील!!

माझ्याकडे तीक्ष्ण नजरेने पहात जॉर्ज उद्गारला, "वेल! मॅन प्रोपोझेस ऍन्ड जॉर्ज डिस्पोझेस!! त्यांनी पुन्हा प्रयत्न करावा! विद्यार्थी जोपर्यंत माझ्या दृष्टीने तयार होत नाही तोपर्यंत मी त्याला पास करणार नाही. आणि मला टेन्यूर असल्याने याबाबतीत कोणीही माझं काहीही वाकडं करू शकत नाही."

मी गप्प राहिलो. ते पाहून जॉर्जच म्हणाला, "बरं आणखी काही प्रश्न?"
"फक्त एकच!" आता मी पास झाल्यामुळे तो माझं तसं काही बिघडवणार नाही अशी खात्री वाटल्याने मी विचारलं,

"तुम्हाला राग येणार नसेल तर विचारतो. तुम्ही विद्यार्थ्यांना स्वतःला 'जॉर्ज' असं संबोधायला का भाग पाडता? तुमच्याकडे डॉक्टरेट आहे, तुमचा इतक्या वर्षांचा अनुभव आहे, इतकी पब्लिकेशन्स आहेत, प्रचंड नॉलेज आहे, काय बिघडलं आम्ही तुम्हाला प्रोफेसर म्हटलं तर?"

मला वाटलं आता तो मला काहीतरी फेकून मारणार. पण जॉर्ज माझ्याकडे बघत राहिला.... मग शांतपणे म्हणाला....

"तू म्हणतोस ते सगळं खरं आहे. वरील सर्व गोष्टी माझ्याकडे आहेत. येस, आय टीच केमेस्ट्री, आय डू रीसर्च इन केमेस्ट्री, आय पब्लिश इन केमेस्ट्री!!! बट आय कॅन नॉट प्रोफेस ऑन केमेस्ट्री,.......यट! माझ्यामध्ये अजून तरी प्रोफेसिंगची, प्रयोग करण्याची जरूर न भासता माझी मतं अचूकतेने जाहीर करण्याची क्षमता आली नाहीये. जेंव्हा ती क्षमता येईल तेंव्हा मी जरूर स्वतःला प्रोफेसर म्हणवून घेईन. पण तोपर्यंत स्वतःला तसं म्हणवुन घेणं ही मी माझ्या प्रोफेशनल प्राईडशी केलेली प्रतारणा ठरेल!! मी ते कधीच सहन करू शकणार नाही...."

मी आ वासुन त्याच्याकडे बघतच राहिलो....

एक साठीच्या घरातला, स्वत:च्या विषयातली अंतिम पदवी असलेला, आपल्या व्यवसायाचा चाळीस वर्षांहून जास्त अनुभव असलेला, स्वत:चं केमिस्ट्रीमध्ये संशोधन अनेकवेळेला प्रसिद्ध केलेला हा शास्त्रज्ञ, हा प्रकांडपंडित, हा ज्ञानाचा हिमालय, मला सांगत होता की अजून मी प्रोफेसर झालेलो नाही....

का? तर माझा विषय प्रोफेस करायची क्षमता माझ्या अंगी अजुन आलेली नाही.....

मी काही न बोलता चट्कन उठुन त्याच्या बुटाला हात लावून नमस्कार केला....

"यू इमोशनल इंडियन्स!!!" मी अश्या प्रकारे व्यक्त केलेला आदर कसा स्वीकारावा हे न कळून तो गुरगुरला,

"नाऊ गो! गेट आउट ऑफ माय ऑफिस, समोसा!! टेक युवर करीयर सिरियसली!!! द होल वर्ल्ड इज वेटिंग फॉर यू!! मेक मी प्राऊड, माय सन!!!"

(संपूर्ण)