अब्दुल खान - ४

एका शनिवारी रात्री जेवण वगैरे आटोपून आम्ही आपापल्या खोल्यांत गेलो होतो. मी पलंगावर पडून काहीतरी वाचत होतो. बर्‍याच वेळाने खानची हाक आली,

"अरे सुलेश, जागे हो की सो गये?"
"क्या है खानसाब?"
"जरा इधर आना तो!"

मी त्याच्या खोलीत गेलो. बघतो तो जमिनीवर खोलीभर कागद पसरलेले आणि हा त्यामधे बसलेला. त्याच्या हातात एक फॉर्म होता.

"जरा ये पढकर मीनिंग बताना तो, ये पॉईंट मेरी समझमें नही आ रहा के क्या पूछा है!"
मी तो फॉर्म हातात घेऊन वाचला. बघतो तो न्यूयॉर्क मेडिकल बोर्डाच्या लेखी परीक्षेचा ऍप्लीकेशन!
"खानसाब ये आपके पास कैसे?" माझं आश्चर्य.
"कैसे मतलब? मुझे एक्झाम लेनी है लेकिन ये ससुरे ऍप्लिकेशनमें ये पॉईंट समझमें नही आ रहा की उनको क्या इन्फर्मेशन चाहिये!"
"आप ये एक्झाम लेंगे? लेकिन ये तो डॉक्टर लोगोंके लिये है. आप कैसे लेंगे?"

बाहेरच्या देशांतील डॉक्टरांना अमेरिकेत प्रॅक्टिस/ हॉस्पिटलांत नोकरी करण्याआधी इथे रेसिडेन्सी करावी लागते. त्या रेसिडेन्सीत प्रवेश मिळवण्याआधी ही अतिशय अवघड परीक्षा पास व्हावी लागते.

"कैसे का क्या मतलब? डॉक्टर हूं इसलिये!"
"आप और डॉक्टर?' माझ्या आश्चर्याचा कडेलोटच झाला.
"अबे नही तो फिर क्या कसाई दिखता हूं?" तो वैतागला.
"तो फिर आपका रातका बाहर जाना...."
"अरे वो टेंपररी जॉब है मेरा. रातको वह जॉब करता हूं इसलिये दिनमें थोडीबहुत पढाई कर पाता हूं"
"अच्छा?"
"तो तुम्हें क्या लगा, रातको मैं रंडियां घुमाने जाता हूं? अरे मॅनहॅटनके एक बँकमें सिक्युरीटीमें हूं मैं!"

मी त्याच्याकडे बघत राहिलो. माझ्या डोळ्यांतला अविश्वास त्याने ओळखला.

"अरे ये देखो, ये मेडिकल डिग्री है मेरी!" त्याने एक जुना कागद काढून माझ्या हातात दिला. पाहतो तर खरंच पाकिस्तानातल्या एका मिलीटरी मेडिकल कॉलेजचं सर्टिफिकेट! त्यावर इंगजीत अब्दुल खानचं नांव!!

"खानसाब, आप मिलीटरी डॉक्टर हैं?" मी उभ्या आयुष्यात इतका आश्चर्यचकित कधी झालो नव्हतो!!
"है नही, था!" मग त्याने त्याची कथा सांगितली.

अब्दुल खानचा जन्म पेशावरजवळचा. त्याचे आजोबा आणि वडील वस्तीचे प्रमुख होते, लष्करात काम केलेले होते. त्याच्या आजोबांनी खान अब्दुल गफ्फारखानांच्या विचारांनी प्रभावित होऊन याला फॅमिली-व्यवसायांत न गुंतवता डॉक्टर करायचं ठरवलं. पठाणांच्या शिरस्त्याप्रमाणे हा लष्करात भरती झाला आणि स्वतःच्या हुशारीवर मिलीटरी मेडिकल कॉलेजमधून डॉक्टर झाला.

"तुम्हें पता है, मैं एक फेमस पोलिटिकल लीडरके मेडिकल पॅनलपर था."
"तो फिर?"
"बादमें कू-डे-टा हुआ और मिलीटरीने टेक-ओव्हर कर लिया. उस लीडरको मारा दिया गया. उसके सब नजदिकी लोगोंको हॅरेसमेंट शुरू हुयी. हम सब तितरबितर हो गये"

आता मला तो लीडर कोण असेल याचा जरासा अंदाज आला.

"लेकिन खानसाब, आप तो मिलीटरीमेंही थे, फिर आपकोही हरासमेंट कैसे हुयी?"
"तू तो बच्चा है, सुलेश! अरे मेरी नौकरी फौजमें थी इसका मतलब ये नही के मैं ऑटोमेटिकली डिक्टेटरशिप फेवर करता हूं. हम डेमॉक्रसी चाहते है इसलिये तो उस लीडर के साथ थे. आर्मीमें ये बात पता थी. उसमेंभी नयी रेजीम को शरियत का अंमल चलाना था. हम तो मजहब को पर्सनल मॅटर समझते है. बस, हम अनवेलकम हो गये. बडी मुश्कीलसे मैं वहांसे जान बचाकर भागा और लंडन जा पहुंचा. वहांसे पोलिटिकल असायलम लेके अमरिका आया. तभीसे इस न्यूयॉर्कमें हूं."
"और आपका नाईटजॉब?"
"हां! एक्स-आर्मी होनेसे यहां सिक्युरिटीने जॉब मिला. मिलीटरी ट्रेनिंग थी ना मेरे पास! सोचा, ये तो टेंपररी है, अपने मेडिकल पेशेमें काम मिलनेतक करूंगा!! बादमें पता चला की यहां इम्तहान लेनी पडती है और वह बहुत डिफिकल्ट है. इसलिये नाईटड्यूटी मांगकर ले ली. तभीसे रातको काम करके दिनमें जितनी हो सके पढाई कर लेता हूं."
"आपका और कोई रिलेटिव्ह है?"
"अरे हां फिर! पाकिस्तानमें मेरी औलाद है, एक बेटा और एक बेटी! ये देखो..." त्याने एक फोटो दाखवला. फोटोत दोन गोड मुलं आणि एक स्त्री होती.

"वह इन बच्चोंकी अम्मी, मेरी बीवी!" त्याचा आवाज कापरा झाला होता.
"अब बच्चे कहां है?"
"उनके चाचा चाचीके साथ सब रहते है पाकिस्तानमें. बच्चोंके इमिग्रेशनके पेपर्स फाईल कर दिये है. इव्हेंच्युअली यहां आ जायेंगे. बहुत होशियार और समझदार है मेरे बच्चे!!" डोळ्यातलं पाणी रोखायचा आटोकाट प्रयत्न करत तो लढवय्या म्हणाला.

"और उनकी अम्मी?"
"उनका यहां आना मुनासिफ नही! क्या बताऊं सुलेश, उसकी वजहसे मुझे कितनी तकलीफ हुयी!!
"तकलीफ?"
"हां, अरे घरकी प्रायव्हेट बातेंभी सब सीआयडीको मालूम हुआ करती थी. उसके लिये तो शौहरसेभी ज्यादा शरियत बडी है." त्याचा चेहरा विचित्र भेसूर दिसत होता...

"एक आर्मी अफसर मैं, लेकिन अपने खुदके घरकोभी फॅनेटिझमसे नही बचा सका. जबसे पाकिस्तान छोडा है, उससे बात तक नही की. बच्चे वहां अटके पडे है इसलिये चुप हूं. वे एक बार यहां सेफ आ जायें तो फिर ये झमेलाही खत्म कर दूंगा."

मी ऐकत होतो...

"उस दिन तुम पूछ रहे थे की मैं शबनमसे शादी क्यों नही कर लेता? लेकिन मेरे बच्चोंके इजाजत के बिना मैं ये शादी कैसे कर सकता हूं? वे इतने नन्हें तो नही है, उन्हे अब सब समझता है. अपनी अम्मीकी वजहसे अपने अब्बाको कितनी तकलिफोंका सामना करना पडा, वे सब जानते है. उनका डॉक्टर अब्बा, जिसके आगे-पीछे इंटर्नस-नर्सेस चला करते थे आज एक सिक्युरिटीका काम कर रहा है, यह जानकर उन्हें बहुत अफसोस होता है. दे क्राय ऑन द फोन एव्हरी टाईम!!"

आता तो आपले अश्रू थांबवू शकला नाही....

"जब वे यहां आ जायेंगे, शबनमसे मिल लेंगे तब अगर उन्हें पसंद होगा तो ही मैं ये शादी कर लुंगा. शबनमको यह सब पता है और उसका कोई ऑब्जेक्शन नही है. तब हमारे तीन बच्चे होंगे, मेरे दो और शबनमका एक."

"इन्शाल्ला खानसाब, जरूर होंगे!!" माझ्याही डोळ्यांतून अश्रू ओघळले...

या पठाणाचं एक निराळंच रूप मी पहात होतो. एका अपत्यविरहाने विव्हल झालेल्या बापाचं कोमल, वत्सल रूप!!

माझा पठाणांच्या कठोरतेविषयीचा शेवटला पूर्वग्रहही गळून पडला होता.

....

आणि एक दिवस माझा न्यूयॉर्कमधला अंमल संपला. माझी इंटर्नशिप पूर्ण झाली होती. मला अटलांटाला कायम स्वरुपाची नोकरीही मिळाली. न्यूयॉर्क आणि अटलांटा! शेकडो मैलांचं अंतर!! मी जाणार म्हणून अब्दुल खान, शबनम आणि त्यांच्या पाकिस्तानी मित्रांनी मला मेजवानी दिली. आपापल्या घरून त्यांनी वेगवेगळ्या पाकिस्तानी खास डिशेस करून आणल्या होत्या. अब्दुल खानने न्यूजर्सीतून कुठूनतरी गोट-मीट (बकर्‍याचं मटण) मिळवलं होतं आणि शबनमने ते शिजवलं होतं. त्यांनी आणि त्यांच्या मित्रांनी माझ्यासाठी भेटवस्तूही आणल्या होत्या...

पार्टी संपल्यावर मी माझं सामान बांधू लागलो आणि माझ्या लक्षांत आलं की त्या सगळ्या भेटवस्तू माझ्या बॅगांत मावणं अशक्य होतं. मी त्या तिथेच खानकडे सोडून जायचा विचार केला आणि त्याला तसं सांगितलं.

"अरे नही, नही! ऐसा करो, तुम जब अटलांटामें तुम्हारा अपार्ट्मेंट वगैरा लेके सेटल हो जाओगे तब मुझे ऍड्रेस दे देना. मैं तुम्हें ये सब शिप करूंगा" खान.

मला वाटलं उगाच कशाला त्याला त्रास? पण तो काही ऐकून घेईना!!

यथावकाश मी अटलांटाला येऊन सेटल झालो. नोकरी सुरू झाली. महिन्याभरांत अब्दुल खानबरोबर चार-पाच वेळा फोन झाले. मी सेटल झालेला ऐकून त्याला बरं वाटलं असावं असं मला जाणवलं.

एके दिवशी मी कामावरून संध्याकाळी घरी आलो. पहातो तर दरवाजावर युनायटेड पार्सल सर्व्हिस (यूपीएस) ची चिठ्ठी चिटकवलेली!

"तुमच्या नांवे पार्सल आलेले आहे, पण खूप जड असल्याने डिलीव्हर करता येत नाही तेंव्हा खालील पत्त्यावरच्या ऑफिसातून पिक-अप करा..."

मी दुसर्‍या दिवशी कामावरून सुटल्यावर त्या ऑफिसात गेलो. पाहतो तर माझ्या नांवे खरंच एक भला मोठा बॉक्स आला होता. प्रेषक म्हणून अब्दुल खानचं नांव होतं. पण बॉक्स खरोखरच खूप जड होता. इतका, की मला तो गाडीत ठेवायला त्या ऑफिसातल्या माणसांची मदत घ्यावी लागली. बॉक्स घेऊन मी घरी आलो. मला एकट्याला तो उचलून घरात नेणं शक्यच नव्हतं. मी गाडीतच तो उघडला आणि एक-एक वस्तू काढून घरात नेऊ लागलो. तरी बॉक्स काही विशेष हलका होईना!! करता-करता मी बॉक्सच्या तळाशी हात घातला.

बघतो तर तळाशी तांदळाची वीस पौंडांची पिशवी!! या पठ्ठ्याने मला किंमतीच्या दुप्पट पोस्टेज भरून वीस पौंड तांदूळ पाठवला होता. सोबत त्याची चिठ्ठी होती. मी चिठ्ठी वाचत होतो...

वाचतांना माझ्या ओठावर हसू फुटत होतं पण डोळे मात्र टचकन पाण्याने भरले होते...

"डियर सुलेश! तुम अपनी नयी जिंदगी शुरू कर रहे हो. बहुतसी कठिनाईयोंका सामना करना पडेगा और तुम्हें ताकद की जरूरत पडेगी. इसलिये तुम्हारे इंडियन राईससे बेहतर खास इंडस बासमती राईस भेज रहा हूं. बिल्कुल डरना नही, इन्शाल्ला, सब ठीक हो जायेगा...."

(संपूर्ण)

टीपः या कथेतील व्यक्तिरेखा व प्रसंग काल्पनिक आहेत. कुणा हयात वा मृत व्यक्तीशी साधर्म्य आढळल्यास तो केवळ योगायोग समजावा. सर्व हक्क लेखकाच्या स्वाधीन.