जॉर्ज कॉल्डवेल

तास सुरु व्हायला दोन-तीन मिनिटं शिल्लक होती.

मी घाईगडबडीतच वर्गात शिरलो. वर्गात माझ्याखेरीज आणखी फक्त दहा-बारा मुलं-मुली जमली होती. त्यात अस्वाभाविकही काही नव्हतं! सेंद्रीय रसायनशास्त्राचा (ऑरगॅनिक केमिस्ट्री) ९०१, म्हणजे शेवटचा वर्ग होता तो! या विषयाची मास्टर्सची डिग्री तुमच्याकडे असल्याशिवाय वा तुम्ही ६००, ७०० आणि ८०० लेव्हलचे वर्ग उत्तीर्ण केल्याशिवाय या वर्गात मुळी प्रवेशच नव्हता!! या वर्गात असणारे फक्त रसायनशास्त्रज्ञ, फार्मासिस्ट, बायोटेक्नॉलॉजिस्ट!!

दोन हजार पानांचं एक जाडजूड पुस्तक या चार महिन्यांच्या क्लासला सिलॅबस म्हणून लावलं होतं!! ते बघूनच माझी छाती दडपून गेली होती. पुढले चार महिने अगदी पिट्टा पडणार होता!! पण काय करणार, जर डिग्री हवी असेल तर हा कोर्स पास होणं आबश्यकच होतं, तसा युनिव्हर्सिटीचा नियमच होता....

एक रिकामी जागा बघून मी टेकतो न टेकतो तर दाण दाण दाण असा पावलांचा आवाज करीत प्रोफेसरसाहेब वर्गात शिरले. त्यांच्याहि हातात असलेलं ते जाडजूड पुस्तक त्यांनी धाडकन त्यांच्या पुढ्यातल्या टेबलावर आदळलं. सगळ्या वर्गाकडे बॅटसमन जशी फिल्डींग बघून घेतो तशी नजर फिरवली. आणि अतिशय घनगंभीर आवाजात बोलायला सुरवात केली,

"धिस इज ऑरगॅनिक केमिस्ट्री ९०१ क्लास!! फॉर दोज ऑफ यू हू डिड नॉट नो दॅट, धिस इज द राईट टाईम टू गेट अप ऍन्ड गेट लॉस्ट!!"

कुणीच उठलं नाही. बहुदा सगळ्यांना आपण कुठे आलोय हे माहिती असावं!!

"गूड!! माय नेम इज जॉर्ज कॉल्डवेल!! आय हॅव बीन टीचिंग धिस क्लास फोर द लास्ट टेन इयर्स! यू विल कॉल मी जॉर्ज!! इफ आय हियर यू कॉलिंग मी एनिथिंग एल्स, प्रोफेसर ऑर समथिंग एल्स, आय विल बीट द क्रॅप आउट ऑफ यू!!!"

आयला, हा तर फुल धतिंग प्रोफेसर दिसतोय, माझ्या मनांत आलं!

"पण तुम्ही आम्हांला काय हाक मारणार?" एक अमेरिकन विद्यार्थिनी चिवचिवली. तिच्याकडे अत्यंत तुच्छतेने बघितल्यासारखं करीत जॉर्ज म्हणाले,

"दॅट इज टोटली अनइंपॉर्टंट फॉर मी. मी तुम्हाला कदाचित तुमच्या प्रथम नांवाने हाक मारीन, किंवा त्यावेळेस माझा मूड जसा असेल त्याप्रमाणे एखादं टोपणनांवही ठेवीन!! पण एक नीट ध्यानात ठेव, जसजसा हा कोर्स पुढे जात राहील तसतसं मी तुम्हाला काय हाक मारली यापेक्षा मी जर तुमचं नांवच घेतलं नाही तर तुम्हाला जास्त आनंद होईल."

वर्गात सन्नाटा पसरला. सगळे जॉर्जच्या नजरेला नजर न देता खाली नजर लावून बसले......

इतक्यात पुन्हा दाणकन आवाज झाला म्हणून आम्ही दचकून वर पाहिलं. जोर्जने ते दोन हजार पानी पुस्तक उचलून परत टेबलावर आदळलं होतं......

"हे पुस्तक सिलॅबसला लावलंय युनिव्हर्सिटीने!! हे वाचायची आणि शिकायची जबाबदारी तुमची!! लिहा-वाचायला येतंय ना? उत्तम!! कारण मी यांतलं काहीही शिकवणार नाहीय!!"

अरे म्हणजे मग हा बाबा शिकवणार तरी काय? आणि ते दोन हजारपानी पुस्तक कोणीही न शिकवता आम्ही आत्मसात करायचं तरी कसं? पण जॉर्जचं अजून समाधान झालं नव्हतं!! त्यानं भराभरा फळ्यावर लिहायला सुरुवात केली. तो फक्त आद्याक्षरं लिहीत होता, मी तुमच्या सोईसाठी कंसात फुलफॉर्म लिहिलाय......

जे. ऍम. केम. सॉक. (जर्नल ऑफ अमेरिकन केमिकल सोसायटी)
जे. ओ. सी. (जर्नल ऑफ ऑरगॅनिक केमिस्ट्री)
जे. सिन. ऑर्ग. केम. (जर्नल ऑफ सिंथेटिक ऑरगॅनिक केमिस्ट्री)
टेट. लेट. (टेट्राहेड्रॉन लेटर्स)

"या चार नियतकालिकांचे गेल्या वर्षाचे सर्व अंक परीक्षेसाठी अभ्यासाला असतील. जर्नल कसं वाचायचं ते तुम्ही आत्तापर्यंत शिकला असालच! नसलात तरी मी शिकवणार नाही!! आर्ट्स डिपार्टमेंटला कुठेतरी प्लेबॉय कसा "वाचायचा" ते शिकवणारा एखादा कोर्स असेल तर तो घ्या!"

आम्ही इतके दडपुन गेलो होतो कि त्याच्या प्लेबॉयवरच्या विनोदाला हसायचंसुद्धा कुणाला भान नव्हतं!! अहो कसं असणार? या सर्व जर्नल्सचे दर महिन्याला (काहींचे तर दर आठवड्याला) प्रत्येकी दोनशे पानांपेक्षा मोठे अंक निघतात!! अहो गेल्या अख्ख्या वर्षाचे अंक झाले किती? आणि त्यांची पाने झाली किती? आता ते दोन हजारपानी पुस्तक एकदमच क्षुल्लक वाटायला लागलं होतं!!

"तुम्हाला माहिती आहेच की हा नुसता थियरी कोर्स नाही, याच्यासोबत लॅबही (प्रॅक्टीकल) आहे. चला, आपली लॅब बघून येऊ!!" असं म्हणून जॉर्ज वर्गाबाहेर पडला....

आम्ही सगळे त्याच्या मागोमाग जाऊ लागलो. लॅबोरेटरी इमारतीच्या दुसर्‍या टोकाला होती...
बरोबर चालता चालता मी जॉर्जचं निरीक्षण करत होतो. साडेपाच फूट उंची, किंचित स्थूल शरीरयष्टी, गोरा कॉकेशियन वर्ण, निळे डोळे, चेहर्‍यावर कार्ल मार्क्ससारखी भरघोस पण बरीचशी पांढरी झालेली ब्राऊन दाढी, अंगात प्रोफेसरांचा पेटंट ढगळ सूट आणि नाकावर ओघळलेला चष्मा!!

कोणाचाही प्रेमळ आजोबा शोभेल असं रूप होतं! पण त्याच्या अगदी विरूद्ध अतिशय घनगंभीर व खणखणीत आवाज, अगदी जेम्स अर्ल जोन्स सारखा, आणि अत्यंत तिखट जीभ!! जिचा पहिला प्रत्यय आम्ही काही मिनिटांपूर्वीच घेतला होता.....

लॅबमध्ये गेल्यावर तिथल्या असिस्टंटने आम्हाला आपापले टेबल्स, लॉकर्स वाटून दिले. आम्हाला वाटलं संपलं! पण जॉर्जच्या हातात एक कागदी पाकीट होतं. त्यातून त्याने काही चाव्या बाहेर काढून आम्हाला प्रत्येकी एक दिली.

"ही या लॅबच्या मुख्य दरवाजाच्याची चावी!! माझ्यावर विश्वास ठेवा, एकदा हा कोर्स सुरू झाला की तुम्हाला इथे फक्त ८ ते ५ अशा कामाच्या वेळेत येऊन प्रयोग करायला वेळ मिळणार नाही. रात्री-बेरात्रीच काम करावं लागेल. त्यासाठी ही चावी!! माझा सल्ला असा आहे की दिवसा जर वेळ मिळाला तर तो लायब्ररीत घालवा आणि रात्री इथे काम करा. तरच तुमच्याने निभेल."

आम्ही विद्यार्थ्यांनी एकमेकांकडे पाहिलं. एकमेकांची ओळख नसूनही परस्परांच्या भावना समजल्या! आता समदु:ख्खी होतो ना आम्ही!!

"सगळेजण इकडे या", जॉर्ज एका खिडकीशी उभा राहून आम्हाला तिथे बोलावीत होता. आता काय आणखी? आम्ही तिथे गेलो. पहिल्या मजल्यावरच्या खिडकीतून बाहेर खाली काही उंचवटे आणि काही खड्डे दिसत होते. काही उंचवटयांवर हिरवळ होती, काहींवर नव्हती. सगळीकडे उत्तम लॅन्डस्केपिंग असलेल्या त्या युनिर्सिटीमध्ये हा भाग अगदी विद्रूप दिसत होता. कदाचित काम अर्धवट झालं असावं.......

"तुम्हाला माहितीय हे काय आहे?", जॉर्ज भविष्यवाणी केल्याप्रमाणे म्हणाला, "माझ्या या कोर्सचा मानसिक ताण सहन न होऊन मध्येच आत्महत्या केलेल्या माजी विद्यार्थ्यांची ही थडगी आहेत! आणि ते खोदलेले खड्डे आहेत तुमच्यासाठी!! तुमच्यापैकी किती जण ते वापरतात ते आता बघायचं!!! हा, हा, हा, हा!!!!!!"

साला, याला आता माणूस म्हणायचं की हैवान!!!!

त्यानंतर उरलेला दिवसभर मी बेचैन होतो. मनात जॉर्ज आणि त्याचा कोर्स सोडून दुसरे विचारच येत नव्हते. सायंकाळी कट्ट्यावर मला गप्प गप्प पाहू मित्रांनी छेडलं.....

'काय बाबा, तू आज गप्प कसा?"
"अरे तो प्रेमात पडला असेल! कुठल्यातरी निळे डोळेवालीच्या!" दुसर्‍याने माझी फिरकी ताणायचा प्रयत्न केला....
" तिच्यायला, प्रेमात कसला पडतोय, इथे गळ्याला फास लागायची पाळी आलीय", मग मी त्यांना सगळा किस्सा सांगितला....
'जॉर्जच्या ९०१ कोर्समध्ये आहेस तू?" मला सिनीयर असणारा विनोद खिदळला, " मग फूल मेलास तू!! थडगी दाखवली की नाही त्याने? आत्ताच कोणतं ते निवडून ठेव!!"

याला म्हणतात शुभ बोल रे नार्‍या!!!

"तू पास केलायस हा कोर्स?" मी आशेनं विचारलं. चला, जॉर्ज कसा शिकवतो ते तर कळेल, कदाचित जुन्या नोट्सही मिळतील!!
"मी? हॅ!!!! पहिल्या चाचणी परीक्षेतच माझी दांडी उडाली. तिथेच सोडला तो कोर्स!!! आता तर त्याच्या समोरही उभा रहात नाही मी! दुरून तो येतांना दिसला तर मी फुटपाथ बदलतो. तिच्यायला, त्याच्याकडून कातडी सोलून घेण्यापेक्षा थोडं जास्त चालावं लागलं तरी हरकत नाही!!"
"तुझं ठीक आहे, तू जेनेटिक्सचा विद्यार्थी! तुला हा कोर्स नाही घेतला तरी चालण्यासारखं आहे. पण मला तो घेतलाच पाहिजे डिग्री मिळवण्यासाठी!" मी.
"म्हणुनच तर म्हटलं की तू मेलास आता! काय इंडियात आई-वडिलांना काही अखेरचा निरोप वगैरे द्यायचा असेल तर देऊन ठेव!!" विनोद आणखीनच चेकाळला.....
"ए तुमको एक बॉत पूछूं क्या? गोस्सा मोत कोरना", शोन्मित्र म्हणाला, "तुमारा ओर होमारा साइझ तो एक हॉय. अगर तुम मर गोया तो तुमारा सब कपडा मै लिया तो चोलेगा क्या?"

हे असले हलकट मित्र असल्यावर आणखी काय पाहिजे!! साल्याला माझ्या मरणापेक्षा माझे कपडे जास्त महत्त्वाचे वाटत होते......

शेवटी ही लढाई मला एकट्यालाच लढावी लागणार हे निश्चित झालं....
देवनारच्या खाटिकखान्यात पाऊल टाकणार्‍या बोकडाइतक्याच उत्साहाने मी दुसर्‍या दिवशी वर्गात प्रवेश केला....


(क्रमशः)